FEROMON TUZAKLARI

              FEROMON TUZAKLARI

. Başlıca biyoteknik mücadele ürünleri: -

Tuzaklar,

 - Cezbediciler veya uzaklaştırıcılar,

 - Böcek gelişimini bozucu kimyasal ve hormonlardır. Biyoteknik mücadele yönteminin önemli ürünlerinden biri olan tuzaklar insanoğlu tarafından çok uzun yıllardır kullanılmaktadır.

 cezbedicilerin (Feromonlar) ve uzaklaştırıcıların (repellentler).

Günümüzde böceklerin besin aramalarında, yumurtlama yerlerinin ve cinsel eşlerin bulunmasındaki davranışlarının bazı kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edildiği oldukça net bir şekilde belirlenmiştir. Bunlar zamanımızda doğal veya sentetik olarak elde edilip mücadelede çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır.

Böcek gelişimini bozucu kimyasal ve hormonlar ise

 Biyoteknik Mücadele Ürünleri arasında en büyük özen gerektiren konudur. Böcekler yumurta, larva, nimf ve ergin olmak üzere biyolojik ve fiziksel olarak birbirinden çok net şekilde ayrılan dönemlere sahiptir. Genel olarak böceklerin çoğunlukla larva ve nimf dö- nemleri zararlı olmakla birlikte bazı türlerin erginleri de zararlıdır. Bu mücadele ürünlerinin kullanımında ana hedef böceklerin yaşamında çok önemli olan bu dönemler arası geçişin veya bazı hayati fonksiyonların, böcek gelişiminde rol alan hormon veya kimyasalların kullanımı yolu ile manipülasyonu veya bozulmasıdır. Yani böceğin larva döneminden ergin döneme geçişinin engellenmesi veya kısırlaştırılması yoluyla böceğin beslenmesinin veya çiftleşmesinin engellenmesidir. Bu ürünler tek başlarına kullanıldığı gibi bazı feromon-tuzak sistemlerine entegre edilerek de kullanılabilir. Örneğin; radyasyon uygulaması tek başına üretim alanı dışında zararlı böceğe uygulanırken, JHA (Juvenil Hormon Analogları), Diflubenzuron, teflubenzuron, lufenuron, fenoxycarb ve triflumuron gibi engelleyici bileşikler tuzak sistemlerinde entegre edilerek kullanılır. Biyoteknik mücadele yöntemleri daha çok makroorganizma olarak kabul edilen, solunum, sindirim, dolaşım ve hareket sistemlerine sahip böcek veya genel zararlılar gibi canlılara karşı kullanılabilirken henüz mikroorganizmalara karşı bu sistemler yeterince geliştirilememiştir. Fakat tuzak bitkiler kullanılarak bazı toprak kökenli hastalık veya zararlılarla mücadelede mikroorganizmalarla mücadele başlığı altında değerlendirilebilir. Bu yöntemin başarılı bir şekilde kullanılabilmesi için hedef organizmanın biyolojisine dair yeterli bilginin bulunması gerekir. Mikroorganizmalar üzerine yapılan çalışmalar gelecekte bu konuda da mücadele amaçlı yöntemlerin geliştirilebileceğini göstermektedir. Dünya’da Biyolojik ve Biyoteknik mücadele konusunda çok sayıda araştırma çalışması yapılmasına rağmen, bu konuda istenen kullanım rakamlarına erişilmemiştir. Bu konunun geleceği ile ilgili belki de en önemli değerlendirmeler dünya pestisit pazarının mevcut hali ve geleceği ile ilgili yapılacak değerlendirmelerdir.

Biyoteknik mü- cadele konusundaki bazı sorunlar ve riskler şöyle sıralanabilir;

• Bilgi yoğun bir mücadele metodu olması

• Kullanılan feromonların hedef dışı organizmalara etkisinin bilinmemesi

 • Feromon-tuzak sistemlerin çevrede kirlilik oluşturma riski (geri dönüşüm sistemleri)

• Yüksek işçilik maliyeti • Renk tuzakların faydalılar üzerine olası olumsuz etkileri • Kimyasal bitki koruma ürünlerine kıyasla düşük biyolojik etki

 • Birden çok zararlı organizmanın bulunması halinde metodun kullanımdaki zorluklar

 • Bilinmeyen potansiyel riskler Teoriden Pratiğe Biyoteknik Mücadele

Biyoteknik yöntemlerde zararlılarla mücadele amacıyla bazı bileşiklere gereksinim duyulmaktadır. Bu bileşikler canlılarda doğal olarak bulunabileceği gibi sentetik olarak da üretilebilirler. Zararlı böceklerle mücadele amacıyla en geniş kullanım alanına sahip olan biyoteknik yöntem eşeysel (cinsel) feromon-tuzak sistemleridir.

 . Cezbediciler Kültür bitkilerinde ve böceklerde, zararlı böcekleri kendisine tadı, rengi, kokusu gibi özellikleriyle çektiği için “cezbedici” olarak adlandırılan maddeler bulunmaktadır. Bunlar feromonlar, besin cezbedicileri, yumurta bırakma cezbedicileri ve kairomonlar’dır. Biyoteknik yöntemler içerisinde geniş bir kullanım alanına sahip olan bu maddeler amaca yönelik olarak yalnız başına veya bir tuzak sistemi içinde kullanılabilirler. Aşağıda sırasıyla cezbediciler kısaca tanıtılmakta ve bunların tuzak sistemlerinde kullanımına ilişkin bilgiler verilmektedir. 

 BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ

Feromonlar; dolaylı yoldan, zararlıların çıkış zamanını ve sayısını izleyip mücadeleye karar verme ve zamanını belirlemek amacıyla kullanılır. Bunun için türe özgü geliştirilmiş tuzaklardan yararlanılır. Eşeysel çekici tuzaklar değişik yapı ve formda olabilirler.

 BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ

. Besin cezbedicileri Besin cezbedicileri, böceklerin ve özellikle sineklerin hem erkek hem de dişilerini çeken kimyasal maddelerdir. Melas gibi fermente veya bozulmuş kimyasal hammadde artıkları olabildikleri gibi, pekmez, amonyak türevleri, boraks tuzları, enzimatik asit ve protein hidrolizatlar gibi saf veya işlenmiş kimyasal maddeler ve preparatlar da olabilir. Aynı şekilde amonyak ve boraks tuzları Akdeniz meyvesineği erginlerini de kısmen cezbeder

BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ

. Tuzaklar Bitki zararlısı böceklerle mücadelede bu zararlıların erginlerinin doğaya çıkış zamanının belirlenmesinde renk, şekil, koku vb. böceklerin dikkatini çekecek bir ya da birden fazla özelliği bulunan özel olarak tasarlanmış yakalayıcı araçlara “tuzak” denir. Tuzaklar sadece böceğin ilk çıkış zamanını göstermekle kalmaz. Bazı durumlarda böceğe karşı ilaçlama zamanının belirlenmesinde veya doğrudan mücadele amacıyla kimyasal mücadeleye alternatif olarak kullanılır. Her iki durumda da tuzaklar kimyasal bitki koruma ürünü kullanımını azaltmaya yarar. Zararlılara karşı kullanılan tuzaklar genellikle

 besin, görsel

, feromon,

 ışık ve

su tuzakları

şekilde bir zararlıya karşı birden fazla çekici özelliğin tek tuzakta bir arada kullanılması genel ismiyle “tuzak kombinasyonu” olarak

 BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ Görsel Tuzaklar Bazı renklerin zararlı böcekler için çekici olduğu bilinmektedir. Görsel ya da renk tuzaklarının yaygın kullanıldığı zararlılar meyvesinekleri, beyazsinek, thripsler ve yaprak galeri sinekleri’ dir

. Türe göre ağaç ya da bitki dallarına, seralarda ise bitkilerin 10-15 cm üzerine gelecek şekilde sırıklara bir ip ya da tel yardımıyla bu tablalar asılır). Bu tuzakların olumsuz yönü ise yararlı böcekleri ya da hedef olmayan türleri de yakalamasıdır ve doğal dengenin bozulmasına neden olabilir. Bu nedenle bazen sarı rengin çekiciliğinden vaz geçilerek doğal düşmanları korumak amacıyla natürel tahta renginde tuzaklar besin cezbedicisi veya feromonla birlikte kullanılabilir.

 Tuzakların yakalama etkinliğini yitirmemesi için birkaç haftada bir ya da kirlendikçe yenisi ile değiştirilmesi önemlidir. bireylerin çiftleşme çağ- rısı olarak karşı cinsi cezbetmek için salgıladığı feromon maddesi ve bu feromonla hazırlanan eşeysel çekici tuzaklardır. Dişi böceklerin çiftleşme çağrısı olarak vücutlarından çıkardığı koku erkekleri cezbeder. Her böcek türü kendi özel kokusuna sahiptir. Örneğin Salkım güvesi’nin kokusu Elma içkurdu’ nu cezbetmez. Bu kokular ya doğal olarak böceğin vücudundan elde edilerek ya da sentezi yapılıp üretilerek

BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ sistemlerinde kullanılır. Türe özgü feromon maddesi, kapsül ya da yayıcılara belirli miktarda emdirilir. Türü en çok cezbeden renk ve biçimde hazırlanan tuzağa kurumayan yapışkan sürülmüş bir tabla yerleştirilir

üzerine de feromon kapsülü tutturulur

Hazırlanan bu tuzak sistemi bitkinin bir dalına veya yere çakılı bir sırığa telle ya da iple asılır. Bu tuzaklar bahçe veya tarla içinde uygun aralıkta ve yükseklikte, eğer mücadele edilen tür için önemli ise hâkim rüzgâr yönünde yerleştirilir. Feromonu algılayan karşı eşey tuzağı bulur ve yapışkan tabla üzerine düşerek tuzağa yakalanmış olur. Bir feromon tuzağından beklenen en önemli özellik, tuzak ömrü süresince feromonu en etkili miktara yakın oranda ve sürekli olarak yaymasıdır.

 BİYOTEKNİK YÖNTEMLERİN TANIMI VE GELİŞİMİ

Feromonlu sarı yapışkan tuzak

 Işık tuzakları Böceklerin ışığa yönelmesi eski çağlardan beri bilinmekte olup zaman zaman bilimsel amaçla onları toplama ve tarımsal savaşta bundan yararlanma yoluna gidilmiş- tir.

Böceklerin bu özelliklerinden yararlanarak onları yakalamak için geliştirilen ışık tuzaklarında genel işleyiş; böceklerin çekici bir ışık cinsi olan morötesi ışık ile hazırlanan tuzağın içine çekilmesi ve orada tutulması veya öldürülmesidir.

 ışık tuzakları tarafından yakalanan böcek sayısı çok az olmaktadır. Işık tuzakları günümüzde genellikle araştırma çalışmalarında, belirli bir alanda böcek türlerinin belirlenmesinin zorunlu olduğu hallerde ve bazı zararlı böceklerin çıkış zamanları ile faal oldukları dönem ve yoğunluklarının saptanmasında kullanılmaktadır. Dünyada çok fazla sayıda ışık tuzağı geliştirilmiştir.

Su tuzakları Su tuzakları, içi su ile doldurulmuş leğen şeklinde metal, cam ya da plastik kaptan oluşmaktadır. Tuzakta kullanılan kaplar çeşitli büyüklükte, yuvarlak veya kare şekilli olabilir. Suyun içine böceğin daha çok yakalanmasını sağlayan bir miktar deterjan konmaktadır  su tuzakları, bazı hallerde kitle halinde yakalama amaçlı da uygulanabilmektedir. Beyaz renkli su tuzakları meyvesineklerinde etkili olup, kırmızı ve mavi renkli olanlar ise toprakta yaşayan ve ağaçta zarar yapan türleri çekmektedir. Yaprakbitleri için sarı renkli su tuzakları kullanılmaktadır

 CEZBEDİCİ KOKU TUZAĞI

çiftleşmek için vücutlarından yadıkları feromonun (kokunun)yapay olarak üretilip “yayıcı” denen ve genellikle polietilenden üretilen küçük aparatların içine doldurularak mücadele alanına asılmasıdır Bu yayıcılar belirli bir düzende asılırsa içlerinden salgıladıkları feromon ile uygulandıkları bahçe, bağ ya da tarlada yoğun bir koku bulutu oluşturulur. Bu koku bulutu ortamda bulunan dişilerin salgıladığı kokuyu örter. Erkekler bu yapay koku tarafından ya yanlış yöne doğru çekilir ya da yapay ve doğal kokuları birbirinden ayıramaz. Bazen de yapay koku tarafından yapılan yoğun uyarı sonucunda erkek böceklerin alıcıları veya merkezi sinir sistemi etkilenir, kokuya yönelimde azalmalar meydana gelir ve böcekler nereye gideceklerini şaşırırlar. Bunun sonucunda erkekler dişileri bulamaz ve çiftleşme gerçekleşmez. Dişiler içgüdüsel olarak yumurta bıraksa bile döllenmemiş yumurtalardan ürüne zarar verecek larva çıkmayacağı için ürünlerde zarar oluşmaz. Bu tekniğe “Çiftleşmeyi engelleme” denir. Bu yöntem sadece kokusunun kullanıldığı zararlıya etkili olduğu için kimyasal mü- cadeleden daha fazla doğal dengeyi koruyucudur. Ayrıca organik ve entegre üretim sistemlerinde de öncelikle tercih edilmesi gereken mücadele metotları arasındadır

                                       NEDEN FEROMON TUZAKLARI

A .Mevcut yetiştiricilik sistemlerinin işlevsiz kalması,

B Zararlı baskısının ve vektör kökenli hastalıkların daha az olduğu yüksek rakımlardaki tarım alanlarında hastalık ve zararlıların artması,

C. Artan tarım ticareti ile birlikte küresel ısınmanın da etkisiyle hastalık ve zararlıların geniş alanlara yayılması, daha tahripkâr ve daha şiddetli seyrederek büyük ekonomik kayba yol açması,

     D: Egzotik (yabancı) parazit yabancı otların hızla yayılması,

E. Uzayan vejetasyon periyodu nedeniyle hastalık ve zararlılarla daha uzun süre mücadele edilmesi zorunluluğunun ortaya çıkması,

     F. Kışların sıcak geçmesinden dolayı fungal etmenlerin yaşamaya devamı

G. böceklerin her dönem bulunmasından dolayı virüsten ari üretim materyali üretiminin zorlaşması,

h.  Abiyotik stres koşulların (don, dolu, kuraklık vb.) artması nedeniyle bitkilerin parazit hastalıklara karşı çok daha duyarlı hale gelmesi,